Υπό το πρίσμα των πολλαπλών κρουσμάτων βίας στα σχολεία, στα γήπεδα και όχι μόνο, είναι σημαντικό να μπουν σε τάξη ορισμένες συμπεριφορές. Η εφηβεία είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό φαινόμενο που αφήνει ορατά σημάδια στη συμπεριφορά κάθε παιδιού, ωστόσο υπάρχει ο κίνδυνος να αποδίδουμε στην εφηβεία κάθε δυσλειτουργική, ανησυχητική ή παραβατική συμπεριφορά. Με απλά λόγια, η εφηβεία παρέχει μία δικαιολογία που εφησυχάζει τους ενήλικες, ειδικά όταν δεν μπορούν να διαχειριστούν εύκολα (ή και καθόλου, από ένα σημείο και μετά) τα παιδιά. Επίσης η εφηβεία διαμορφώνει και το κλίμα της μετεφηβικής συμπεριφοράς.
Πώς όμως μπορούμε να διαχωρίσουμε τα όρια ανάμεσα στην φυσιολογική εφηβική αντιδραστικότητα και στην παραβατικότητα; Η εφηβεία προκαλεί ένταση λόγω ορμονών και ποικίλων αλλαγών, αλλά η ένταση δικαιολογείται μέχρι ενός σημείου. Εκνευρισμός, ανυπακοή, δυσκολία στην επικοινωνία, αντιδραστικότητα, βαριεστημάρα, όλα αυτά σε ένα βαθμό υπάρχουν στους εφήβους και είναι εντελώς αναμενόμενα. Υπάρχουν όμως κάποιοι έφηβοι, των οποίων η συμπεριφορά είναι ιδιαίτερα ανησυχητική: δεν ακούν κανέναν, ξενυχτάνε, πίνουν, βγαίνουν από το σπίτι χωρίς οι γονείς να γνωρίζουν που βρίσκονται ή με ποιους. Είναι αγενείς, οξύθυμοι και επιθετικοί, με αποτέλεσμα να τους φοβούνται οι ίδιοι τους οι γονείς. Πολλά από αυτά τα παιδιά κάνουν συστηματική χρήση ήπιων ναρκωτικών ουσιών (εκτός από τσιγάρο και αλκοόλ) και φυσικά, οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις είναι ανύπαρκτες, εφόσον δεν έχουν καμία στοχοθεσία για την ενήλικη ζωή τους. Όλα τα παραπάνω δεν έχουν ως αίτιο την εφηβεία. Η κατάσταση έχει πια ξεφύγει.
Το είδος της εφηβείας που θα περάσει κάθε παιδί χτίζεται πολύ νωρίτερα. Σχετίζεται με την ισορροπία και τη δυναμική των σχέσεων μέσα στην οικογένεια. Η εφηβεία θα βγάλει στην επιφάνεια με εντονότερο τρόπο στοιχεία του ψυχισμού και της προσωπικότητας του παιδιού, ωστόσο οι ενήλικες του περιβάλλοντος χρειάζεται από πολύ νωρίς να αντιληφθούν πώς θα αντιμετωπίσουν κάθε παιδί. Άλλο παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση και άλλο χρειάζεται «μάζεμα». Συνήθως, ως γονείς, γνωρίζουμε τα αδύνατα σημεία της προσωπικότητας των παιδιών μας. Αν δεν τα παραβλέψουμε και δεν τα δικαιολογήσουμε, θα βοηθήσουμε το παιδί μας να τα δει και να τα διαχειριστεί. Έτσι και η εφηβεία του θα είναι πιο στρωτή, γιατί από μικρό παιδί θα γνωρίζει ότι οι δικοί του άνθρωποι το προσέχουν και το νουθετούν, με πολλή αγάπη, αλλά χωρίς να του χαρίζονται.
Κάθε παιδί αν αφεθεί μπορεί να γίνει αγενές, χειριστικό, κλαψιάρικο ή επιθετικό, ή ό,τι τελοσπάντων χρειάζεται προκειμένου να πετύχει αυτό που θέλει εκείνη τη στιγμή. Δηλαδή, να μη φάει λαχανικά, να μη διαβάσει, να μην κλείσει την τηλεόραση ή το τάμπλετ, να μην πάει για ύπνο, να μη μοιραστεί ένα παιχνίδι ή να μη συμμαζέψει. Αν συμβεί μια φορά δεν είναι φυσικά πρόβλημα, αλλά αν τέτοιες συμπεριφορές γίνονται ρουτίνα, αυτό σημαίνει ότι ο ενήλικας δεν μπορεί ή δεν θέλει να βάλει το μικρό παιδί σε τάξη και όρια. Εκεί έρχεται η δικαιολογία «..παιδάκι είναι..», όμως είναι εξαιρετικά δύσκολο να μπουν όρια αργότερα, όταν το παιδί θα έχει μεγαλώσει, θα είναι σε αναταραχή και αμφισβήτηση λόγω εφηβείας. Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών είναι μία διαδικασία διαρκής και επίμονη. Αργής ωρίμανσης. Χρειάζεται να εξηγείς και να επινοείς τρόπους ώστε να σε κατανοεί το παιδί και να συμμορφώνεται. Χρειάζεται πολλή κουβέντα και σταθερότητα σε αρχές και αποφάσεις, όχι κριτική και προσβολές. Και, ορισμένες φορές, χρειάζεται και αυστηρότητα. Πολλές φορές η ενήλικη ζωή είναι αρκούντως κουραστική και απογοητευτική, ώστε να διαθέτει ένας ενήλικας διάθεση και υπομονή, όμως η ανατροφή των παιδιών είναι ευθύνη της οικογένειας πρώτα απ’ όλα, ειδικά όταν τα μηνύματα από την ευρύτερη κοινωνία είναι μάλλον αποδομητικά και αντι-παιδαγωγικά.
Όμως ποτέ δεν είναι αργά για να παρέμβει ένας γονιός και να σταθεί στο ύψος του ρόλου του. Δεν έχει σημασία αν κάπου στο παρελθόν ξέφυγε η κατάσταση. Είμαστε όλοι άνθρωποι και, δυστυχώς, δεν υπάρχει εγχειρίδιο γονέων. Όμως είναι σφάλμα αν οι γονείς των παραβατικών εφήβων πιστεύουν ότι με δικαιολογίες θα καλοπιάσουν τα παιδιά τους και θα τα φέρουν στα συγκαλά τους. Ή πηγαίνοντάς τα σε έναν ψυχολόγο. Οι παραβατικές συμπεριφορές είναι ένας τρόπος για να ζητήσουν οι έφηβοι βοήθεια: αφού δεν μπορούν οι ίδιοι να βάλουν σε όρια τον εαυτό τους, ας τους βοηθήσουν οι γονείς τους. Μπορεί να αντιδρούν και να φωνάζουν, αλλά μέσα τους γνωρίζουν ότι σφάλλουν. Χρειάζονται (και περιμένουν) τους γονείς τους να ενδιαφερθούν και να τους βάλουν σε πλαίσιο με αυστηρότητα, πριν να είναι αργά και πριν γίνει κάτι μη αναστρέψιμο. Είναι πολύ σημαντικό να εγκαθιδρυθεί από νωρίς στο μυαλό των παιδιών ότι όλες οι πράξεις επισύρουν συνέπειες.